Sene 1876,
Sultan Hamit tahta yeni çıkmıştır.
Yirmi dört yaşında bir deniz subayı olan Piyer Loti, Selanikte tanıştığı Hatice adlı evli bir Çerkez kadınıyla İstanbul’da sevişmeğe devam etmektedir.
Piyer Loti, Eyüp’te Gümüşsuyu denilen Haliç’e hakim mezarlıkla kaplı bir tepe üstünde, altında bir çeşme bulunan yarı kagir bir ev kiralamıştır. Kendine Arif diye bir isim takmıştır. Şimdi Piyer Loti kahvesi diye bilinen Ragıp Ağanın işlettiği kahvehanenin devamlı müşterilerinden olmuştur. Sevgilisi Hatice ise Abeiddin adında bir yaşlı zatın dördüncü karısıdır. Abeiddin de Hatice’nin ikinci kocasıdır. Bazı rivayetlere göre Hatice, Eyüb’ün Yeniçeşme denilen semtinde ortakları ve hizmetçileriyle birlikte oturmaktadır. Hatice’nin asıl adı ise Cemile dir.
Piyer Loti’nin oturduğu Gümüşsuyu ile Hatice’nin mahallesi olan Yeniçeşme’nin arası bir hayli uzaktır. Gümüşsuyu aynı zamanda Keşğari tekkesinden dolayı Kürt diye adlarıdırılan mütaassıp şarklılarla meskün bir mahaldir. O tarihte Eyüp’te koyu bir tassup mevcuttur. Eyüp Camii’nin Baş imamı padişahın teveccühünü kazanmış olan Akif Efendi’dir. Akif efendi Sultanın emrine rağmen (Kefere giremez) diye Alman İmparatorunu camiye sokmamıştır. Yine aynı imam efendi, cami karşısındaki Rum bakkallarından birinin gazoz satmasından ve şişelerin
içki şişelerine benzemesinden bastonu ile vitrinleri kırmıştır. Bu imkansızlıklar içinde Piyer Loti’nin Aziyade de ballandırarak anlattığı aşk daha doğrusu metres hayatına nasıl zaman ve mekan müsadesi bulunmuştur?
Aziyade romanı okunduğunda Piyer Loti’nin Selânik’te Samuel, Beyoğlu’nda bir Müsevi ve Eüyüpte Ahmet adlı sağlam delikanlılarla dostluk ettiği görülür. Bugün yayınına devam eden bir sanat mecmuasının eski bir nüshasında Piyer Lotinin bir cinsi sapık olduğunu iddia eden bir yazıyı okumuştum. Bir Eyüplü olarak, hâdiseleri mahallinde tetkik edebilmenin imkanı dahilinde, o mecmuanın mütalasına uyarak fakat iddiasının biraz aksine homoseksüeldir fikrini ileri sürebileceğiz. Loti ekzotik roman yazma sanatına, hayalini de azıcık katmak suretiyle ve cinsi hayatının gizliliği içinde Aziyadeyi meydana getirmiştir.
Kendi düşkünlülüğünü Türk kadınının ve aile hayatının iffetiyle maskelemeğe çalışan bu yazar bazı milli davalarımızda ve dini hislerimizde yakınlık göstermişse de kanaatimce bunda samimi değildir. Bir suçlunun affı gibi görünmektedir. Bu mütaleada, Lotinin bir Avrupalı ve milliyeti de nazarı itibara alınacak olunursa şarka gelişin sebebi mantığın kalıplarına kendini kolayca yerleştirilir.
Bizlere daha inandırıcı mütaleâ ile yanıldığımızı iddia edeceklere de şimdiden teşekkür ederiz.
* Yazan: Rıfkı ERTAV. Sanat Dünyası, Haziran 1956
